Wydarzenia specjalne BENIA KRZYK. SCENY Z ŻYCIA

O KSIĄŻCE

Benia Krzyk to legendarny złoczyńca z Odessy, uwieczniony w pięknych „Opowiadaniach odeskich” przez Izaaka Babla. Książkę w Polsce wznowiło, w wybitnym tłumaczeniu Jerzego Pomianowskiego, wydawnictwo Austeria. Odessa z czasów Beni Krzyka była czwartym co do wielkości miastem Imperium Rosyjskiego, po Moskwie, Petersburgu i Warszawie. Zróżnicowana etnicznie, była w połowie zamieszkiwana przez Rosjan, w około 40 proc. przez Żydów, żyła tam również znaczna społeczność ukraińska, a także Francuzi, Polacy, Grecy, Romowie. Miasto było podzielone na rewiry opanowane przez różne grupy przestępcze – najważniejszym rewirem była tzw. Mołdawanka, zamieszkiwana głównie przez Mołdawian i Żydów, zabudowana niewysokimi domami, o podwórkach zastawionych dziwacznymi krużgankami. Były tam składy kupieckie, sklepiki, wozownie, synagogi, spital, cmentarz. Benia Krzyk debiutował w bandyckim świecie jako ten, który wykonuje polecenia ważniejszego – Froima Gracza, wkrótce jednak sam wyrósł na króla Mołdawanki, a później całego miasta.
Ale czy Benia Krzyk istniał naprawdę? Bezspornych historycznych dowodów na istnienie tego mitycznego złoczyńcy o szczególnej etyce i charyzmie nie ma. Nazwisko Krzyka nie figuruje w żadnych dokumentach carskich służb. Izaak Babel przyjechał do Odessy w latach 20. XX w. i tworząc „Opowiadania odeskie” najpewniej opierał się na opowieściach o innych, faktycznie żyjących bandytach, m.in. Miszki Japończyka, najbardziej zbliżonego do literackiego Beni.

O TWÓRCACH

Tomasz Cyz
Reżyser, eseista, absolwent Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie. Autor przedstawień operowych, dramatycznych, słuchowisk, czytań performatywnych i spektakli dla dzieci. Dla cyklu „Teatroteka” wyreżyserował sztukę Marty Sokołowskiej „Holzwege” o kompozytorze Tomaszu Sikorskim, dla Teatru Telewizji – monodram „Clarissima” Justyny Bargielskiej z Aleksandrą Justą. Współpracuje z Fundacją „Kultura nie boli” oraz Fundacją Miasto Literatury. Kurator cyklu „operaOK!” dla Warszawskiej Opery Kameralnej – nowatorskiego projektu artystycznego na czas pandemii, w którym powstało 10 video-instalacji oper barokowych i klasycznych. Autor wielu książek o operze, muzyce i teatrze.

Izaak Babel
Urodził się w w 1894 r. w Odessie. Rosyjski pisarz żydowskiego pochodzenia, prozaik, dramaturg i dziennikarz. Pochodził z zamożnej, kupieckiej rodziny żydowskiej. Znał biegle jidysz, rosyjski i francuski, w którym jako piętnastolatek pisał swoje pierwsze utwory, naśladując Guy de Maupassanta. Uczył się także gry na skrzypcach i Talmudu. Po skończeniu studiów w 1915 r., w związku z działaniami wojennymi, został ewakuowany do Saratowa. Następnie dotarł do Petersburga, gdzie dzięki protekcji Maksima Gorkiego zadebiutował w czasopismie „Letopiś”. Brał udział w rosyjskiej wojnie domowej po stronie komunistów. Po wojnie wrócił do Odessy i pracował nad Opowiadaniami odeskimi – obrazem obyczajów rodzinnego miasta. Od 1923 r. mieszkał w Moskwie. W 1924 r. opublikował kilka opowiadań z późniejszych cyklów Armia konna oraz Opowiadania odeskie. Kiedy rozpoczęły się stalinowskie prześladowania, Babel przestał publikować i pisał „do szuflady”. W kolejnych latach pracował jako reporter na Ukrainie i Kaukazie. Podczas „Wielkiego Terroru” w maju 1939 r. został aresztowany przez NKWD, a w czasie przeszukań jego mieszkania skonfiskowano wiele rękopisów, które bezpowrotnie zaginęły.  26 stycznia 1940 r. został skazany na śmierć z zarzutu o szpiegostwo i udział w kontrrewolucyjnej organizacji terrorystycznej. Wyrok wykonano następnego dnia, ciało skremowano, a prochy pochowano anonimowo.